Üçağızlı II Mağara Kazısı, Akdeniz’in kuzeydoğu kıyısında yer almaktadır. Suriye Türkiye sınırına yakın konumdadır. Bu bölge ekolojik ve topografik olarak Levant kıyı şeridinin en kuzeyinde bulunmaktadır. Akdeniz’in tipik kireçtaşı mağaralarından biri olan Üçağızlı II Mağarası deniz seviyesinden yaklaşık 7 m yüksekliktedir. Mağaranın kuzeyinde Asi Nehri ve 7 km uzunluğundaki Asi Deltası yer almaktadır.
Mersin il merkezinin kuş uçuşu yaklaşık 22 km kuzeybatısında bulunan Eşek Deresi Mağarası, Erdemli ilçesi’ne bağlı Doğu Sandal ve Karayakup köylerine yakındır. Orta Toros Dağları’nın güney kesiminde ve kuzey-güney doğrultusunda uzanan Eşek Deresi Vadisi’nde yer almaktadır. Ayrıca dik kenarları nedeniyle mağaranın bulunduğu vadinin doğu kısmından mağaraya yaklaşmak neredeyse imkansızdır. Bölgede çok sayıda mağara ve kaya sığınağı bulunmaktadır. Araştırmalar sırasında yontma taş aletlere rastlanmış ve Epipaleolitik Çağ’a tarihlendirilmiş. Hem çakmaktaşı hem de obsidiyen eserler (lunatlar, mikro uç kazıyıcılar, mikro çekirdekler vb.) dahil olmak üzere yontma taş topluluğundan elde edilen önemli sonuçların ardından, öğütme taş aletler radyocarbon tarihini doğrulamıştır.
Kocaköy İlçesi’nin yaklaşık 6 km batısındaki Ambar Köyü’nün yaklaşık 5 km güneyine, Ambar Çayı üzerine inşa edilen barajdan üç höyük etkilenmiştir. Ambar Köyü içinde, Ambar Çayı’nın batı kıyısında yer alan Ambar Höyük’ün doğu yamacı, 200 m güneyindeki Gre Fılla (Ambar I) ile bunun 800 m güney-güneydoğusunda, vadinin doğusunda yer alan Kendale Hecala’nın da tamamı barajın su tutma alanında kalmaktadır. Havza kuzeyden Ambar Çayı, Kuruçay, Pamuk Çayı, Salat Çayı, Batman Suyu, Garzan Suyu, Botan Suyu, Hizan Çayı ve Reşan Çayı, güneyden Göksu ve Savur Çayı ile beslenir. Ambar Höyük, adını aldığı köy sınırları içinde, ortalama 0,7 ha alan kaplayan tepe ile güneyindeki, ortalama 9 hektar alana yayılan etek yerleşiminden oluşmaktadır. Gre Fılla (Ambar I) Ambar Höyük’ün 110 m güneyinde, Ambar Çayı’nın 140 m batısında yer alır. Kendale Hecala, Ambar Höyük’ün kuş uçumu 2600m güneyinde, Ambar Çayı’nın 120 m doğusunda yer alır.
Tatika, Dicle Vadisi’nin güneyinde, Şırnak ili Güçlükonak ilçesine bağlı Koçtepe Köyü yakınındaki düzlükte yer alır. Deniz seviyesinden 443 m yükseklikte Dicle nehrine 500m mesafede bulunan düz bir alan yerleşimidir. Dicle Vadisi’nin bu bölümü, batıdan Mardin Eşiği Dağları, doğudan Hakkâri Dağları’nın batıya uzanan kollarından olan Şeyhömer ve Yazlıca Dağları arasında kalan küçük bir cep ovasıdır. Dicle Vadisinin, Diyarbakır, Batman ve Siirt illerine giren Yukarı Havzası ve Mardin Dağları’ndan güneye akan derelerin oluşturduğu Yukarı Habur havzasının arasında kalan Tatıka, coğrafi konumu sebebiyle, arasında kaldığı bu iki bölge ile kültürel benzerliğe sahiptir. Tatıka 2008 yılında, Ilısu ve HES Projesi inşaat sahasındaki yüzey araştırmaları esnasında tespit edilmiştir.
Diyarbakır il merkezinin yaklaşık 90 km doğusunda, Batman’ın yaklaşık 30 km batısında, modern Yukarı Salat kasabasında, Dicle Nehri’nin 5 km kuzeyinde, Salat Çayı’nın kuzey kıyısında Salat Tepe bulunmaktadır. Alanın doğusunda Misevre Tepe (570 m), güneyinde ise Ziyaret Tepe (585 m yüksekliğinde) yer almaktadır. Ovanın kuzeyinde Molla Ali Göller Bölgesi, kuzeybatısında Sor Gölü Bölgesi olarak bilinen bir bölge bulunmaktadır. Höyüğün bulunduğu ova yaklaşık 530 m’dir. 40°-54′-55” boylam ve 37°-50′-51” enlemleri arasında bulunmaktadır. Höyük yaklaşık 25 m yüksekliğindedir ve kuzeybatıdan güneydoğuya yaklaşık 200 m, kuzeydoğudan güneybatıya 130 m ölçülerindedir. Kuzeybatıda yaklaşık 60X80 m ölçülerinde bir teras bulunmaktadır. Salat Tepe, Ilısu Barajı Arkeolojik Mirasının Kurtarma Projesi kapsamında yürütülen kazılardan biridir.
Kuzeyde Karadeniz Dağları ve güneyde de Toroslarla çevrili olan Orta Anadolu Bölgesi’nde yer almaktadır. Kültepe, Kızılırmak’ın güneyindeki dağlık araziden başlayarak Ali Dağı, Talas, Mancusun ve Gömeç’ten itibaren doğuya doğru devam eden iki dağ hattı arasında, Kayseri ovasının kuzeydoğusundadır. Erciyes Dağı’nın eteğinde yer alan Kültepe günümüzde Kayseri’nin 20 km kadar kuzeydoğusunda yer almaktadır. Kültepe’ye güneyden Suriye ve Akdeniz sahilleri üzerinden ve Toros Dağları’nı aşan yollarla da ulaşılabilmektedir.
Karahöyük Konya İli’nin Meram İlçesi’ndeki Karahüyük Köyü’nde bulunmaktadır. Konya İl merkezinin yaklaşık 7 km. güneybatısında yer almaktadır. 4-6 m yüksekliğinde olan on yayvan tepecik ile Karahöyük İç Anadolu Bölgesi’nin en büyük höyüklerinden biridir. Yerleşim çapı yaklaşık 1.000×500 m alana sahiptir. Olasılıkla kuyu ile kolayca ulaşılan taban suyunun varlığı höyüğün yerleşim yeri olarak seçiminde rol oynamıştır. Höyüğün Kuzey kesiminden Meram Çayı’nın kollarından biri geçmektedir.
Antalya İli’nin Elmalı İlçe merkezinden 14,5 kilometre güney batısında Elmalı Ovası’nda Hacımusalar Köyüne 300 m uzaklıkta yer almaktadır. Deniz seviyesinden yaklaşık 1040 metre yüksekliktedir. Höyük 300 x 350m boyutunda, 10-12 metre yüksekliğindedir. Höyükte Erken Tunç Çağı Tabakaları Demir Çağı Tabakaları Roma Dönemi Tabakaları ve Bizans Dönemi Katedrali bulunmaktadır.
Kütahya İli, Tavşanlı İlçesi’ne yaklaşık 2 km uzaklıkta, Tavşanlı Ovası’nın merkezinde yer alan höyük, 40 hektardan fazla bir alana yayılan bölgenin en büyük höyüğü konumundadır. Höyüğün yakınından ovadaki en büyük nehir olan Orhaneli Çayı’dır. Höyükte Neolitik Dönem’e ait izler de tespit edilmiştir. Fakat Jeo-arkeolojik sondajlardan elde edilen C14 tarihleri ve yoğun yüzey araştırma verileri, höyüğün Orta Tunç Çağı (ÖÇ) & Geç Tunç Çağı (LBA) ve Erken Demir Çağı kalıntıları içerdiğini göstermektedir.
Yukarı Dicle Vadisi yerleşim yerlerinden biri olan Kuriki Höyük, Batman il merkezinin 14 km güneyinde, Oymataş köyünün 1 km güneybatısında ve Batman Çayı’nın Dicle Nehri’ye kavuştuğu noktada yer almaktadır. Kuriki Höyük, birbirine 70 m mesafede bulunan iki küçük tepeden oluşur. Doğudaki Kuriki Höyük 1, batıdaki Kuriki Höyük 2 olarak adlandırılmıştır. Her iki höyük yaklaşık 250×100 m’lik bir alanı kaplamaktadır.
Oylum Höyük, Kilis İli, Oylum Mahallesi sınırları içerisinde, Kilis-Gaziantep karayolunun güneyinde yer almaktadır. Höyük, yaklaşık 460 X 370 m olup, kuzey ve batı yamaçları daha diktir. Höyüğün güney yamacı modern mahalle yerleşiminin altındadır. Oylum Höyük boyutları itibariyle Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin en büyük höyük yerleşimleri arasında yer alır ve Anadolu platosu ile Kuzey Suriye düzlüğünü birbirinden ayıran Anti-Torosların bir uzantısı olan Resul Osman Dağı’nın hemen güneyinde, bereketli Kilis Ovası’na hâkim konumdadır. Akpınar Nehri yerleşime yakın konumda olmasına rağmen Höyüğün dibinde yer alan Akpınar deresi bugün kurumuştur.
Adana kent merkezinde Tepebağ ve Kayalıbağ mahallerinde yer alan Tepebağ Höyük, doğudan Sarus (Seyhan) Nehri tarafından sınırlandırılan höyük 360X620 çapına sahip ve yaklaşık 20 hektarlık bir alana yayılmaktadır. Höyük, ova seviyesinden yaklaşık 15 m. yüksekliğe sahiptir. 1967 yılında tescil edilmiş olan Tepebağ Höyük üzerinde ve eteklerinde genelde 18. yüzyıla ait olan tarihi ve tescilli Tepebağ evlerinin yanı sıra gecekondu yerleşimleri bulunmaktadır.
Kahramanmaraş ili’nin Elbistan ilçe merkezinden yaklaşık 10 km kuzey batısında yer alan Elbistan-Karahöyük, bölgenin en büyük yerleşim tepelerinden biridir. Höyük 21 m yüksekliğinde ve yaklaşık 450×300 m alana sahiptir.
Tatarlı Höyük Adana’nın Ceyhan ilçesinin 35 km doğusundaki Mustafabeyli Mahallesi’nin 5 km kuzeyinde bulunan Tatarlı (eski adıyla Yedigöz/Yedioluk) Mahallesi’nin girişinde yer almaktadır. Höyük, yaklaşık olarak 370×230 metrelik bir alanı kapsamakta ve 37 m yüksekliğinde olup masif yapılı bazalt oluşumlar üzerinde yer almaktadır. Erken Bizans (Doğu yamaç-Nekropol), Helenistik Dönem, Geç Demir (Akhamenid), Orta Demir (Geç Hitit Çağı), Geç Tunç, Orta Tunç, Erken Tunç Çağı, Kalkolitik (Geç-Orta ve Erken) ve Neolitik Dönem olarak belirlenmiştir.
Yenice Höyük, Gaziantep, Oğuzeli ilçesi Doğanpınar köyünün kuzeyine inşa edilen baraj gövdesinin, yaklaşık 450 metre kuzeybatısında yer alır. Yenice Höyük kazıları iki farklı alanda sürdürülmüştür. Birinci alanı çok katmanlı höyük gövdesi oluştururken, ikinci alanı höyüğün yaklaşık 100 metre uzaklığında doğu ve kuzey kesimleri boyunca uzanan, Sacır Suyu’nun eski bir vadi tabanı üzerinde yaklaşık 3 hektara yayılan düz bir yerleşim alanıdır. YNC 3 olarak isimlendirilen bu alan Helenistik dönem ve sonrasında kırsal karakterli yerleşimlere ev sahipliği yapmıştır. 120 metre çapında ve 18 metre yüksekliğinde olan höyük gövdesinde ise kazı çalışmalarında Geç Neolitik dönemden Orta Çağ’a kadar uzanan 11 kültür tabakası tespit edilmiştir. Yenice Höyük’te tespit edilen Tabakalar: I. Tabaka: Orta Çağ, IIA Tabakası: Geç Roma İmparatorluk, IIB. Tabakası: Erken Roma İmparatorluk, III. Tabaka: Helenistik Çağ, IV. Tabaka: Demir Çağı, V. Tabaka: Geç Tunç Çağı, VI. Tabaka: Orta Tunç Çağı, VIIA. Tabakası: Erken Tunç Çağı Geç, VIIB. Tabakası: Erken Tunç Erken, VIII Tabaka: Geç Kalkolitik-Erken Tunç Çağı, IX. Tabaka: Geç Kalkolitik Çağ, X. Tabaka: Erken Kalkolitik Çağ, XI. Tabaka: Geç Neolitik-Erken Kalkolitik. Kazı çalışmaları sonucunda Yenice Höyük, Sacır Suyu Vadisi’nde tüm kültürel evreleri kazı ile belgelenmiş, Tilbaşar’dan sonra ikinci çok katmanlı merkez olmuştur. Yenice Höyük süreç boyunca kırsal karakterli küçük/orta boyutlu bir merkez özelliği gösterir. Sacır Suyu Vadisi’nde yer alan çok sayıda kırsal karakterli merkezin oluşum süreçlerini ortaya koymasında bu açıdan anahtar bir rol oynamaktadır.
Günümüzdeki Datça Limanı’nın 2 km kuzeydoğusunda yer alan Datça-Burgaz, yarımadanın en büyük kentsel yerleşimidir. Dalacak Burnu burunda yer alan ve “Akropolis” olarak tanımlanan alan. Datça’nın verimli ovası ve vadisi, su kaynakları bakımından zengin, zeytin ve çeşitli meyve ağaçlarıyla kaplı olması onu insan yaşamı için çok uygun bir yer haline getirmektedir.
© Gaün Zooarkeoloji Laboratuvarı